EnglishTheo báo cáo của nhiều tổ chức nghiên cứu thị trường, Business Analyst (BA – hay còn gọi là Chuyên viên phân tích nghiệp vụ) là một trong những ngành xu hướng của vài năm gần đây do nhu cầu tăng cao đáng kể, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ.
Vậy thì Business Analyst là gì? Tại sao ngành này lại càng ngày càng “hot” đến vậy? Hãy cùng SiciX Technology tìm hiểu nhé!
Business Analyst là ai?
Theo International Institute of Business Analysis (IIBA) – tổ chức đầu ngành về BA trên toàn cầu, Business Analyst là người giúp các bên liên quan xác định nhu cầu, phân tích các quy trình và đề xuất các giải pháp mang lại giá trị cho doanh nghiệp. Một BA có thể làm việc ở nhiều vai trò khác nhau, từ việc phân tích quy trình nội bộ đến việc xây dựng chiến lược sản phẩm cho công ty công nghệ.
Tại Việt Nam, đặc biệt trong ngành công nghệ thông tin, BA đang ngày càng trở thành mắt xích quan trọng trong các đội ngũ phát triển sản phẩm, góp phần định hướng trải nghiệm người dùng và đảm bảo tính khả thi về mặt kỹ thuật.
Công việc hàng ngày của Business Analyst là làm gì?
Công việc hàng ngày của một BA không dừng lại ở việc thu thập thông tin từ khách hàng rồi chuyển về cho developer, họ tham gia vào gần như toàn bộ vòng đời sản phẩm: từ khảo sát người dùng, phân tích nghiệp vụ, đến việc kiểm tra giải pháp và làm việc cùng các nhóm phát triển, QA, sản phẩm, vận hành. Họ là cầu nối giữa “business” và “tech”, giữa nhu cầu thị trường và khả năng thực thi của hệ thống.
Một BA giỏi cần có khả năng tư duy hệ thống, biết đặt câu hỏi đúng, phân tích logic rõ ràng, đồng thời phải hiểu được bối cảnh kinh doanh để đưa ra đề xuất phù hợp.
Chúng tôi đã có buổi trao đổi cùng anh Đỗ Xuân Cường – Trưởng nhóm phân tích nghiệp vụ (Business Analyst Team Leader) tại SiciX, người đã có hơn 6 năm kinh nghiệm làm việc cùng các đội ngũ công nghệ và chuyển mình cùng sự phát triển của nghề BA tại Việt Nam, để hiểu rõ hơn về công việc này.
Anh Cường chia sẻ rằng hành trình đến với nghề BA của mình bắt đầu từ năm 2016, khi anh có cơ hội thực tập tại CMC Software (nay là CMC Technology & Solution) với vị trí Nhân viên triển khai. Thời điểm đó, dự án chưa có vai trò BA; nhân viên triển khai chính là người tiếp nhận yêu cầu từ khách hàng và chuyển cho đội ngũ phát triển.
Anh nhớ lại một tình huống cụ thể: khách hàng từng yêu cầu thêm một nút “Đăng ký tư vấn” trên trang chủ, càng to càng tốt. Khi ấy, anh chỉ ghi nhận, log ticket và chuyển cho dev thực hiện. Sau khi hoàn thành, khách hàng phản hồi: “Ủa sao có khách đăng ký rồi mà không ai gọi? Sao form này không gửi về CRM?” Lúc đó, anh mới nhận ra vấn đề: mình chỉ làm “cái ngọn” – tức là cái nút, mà không hỏi đến “cái gốc”: Dữ liệu form gửi về đâu? Có cần phân loại không? Ai sẽ xử lý, trong bao lâu? Có đo lường hiệu quả được không?
Cả team marketing đã chạy chiến dịch kéo khách hàng về form đó, nhưng hệ thống lại không có ai xử lý, khiến cơ hội bị bỏ lỡ, khách hàng thất vọng còn đội ngũ thì lúng túng.
Anh Cường thẳng thắn nhìn nhận, sai lầm nằm ở việc tin rằng “làm đúng yêu cầu là đủ”. Chính trải nghiệm ấy đã khiến anh quyết tâm theo đuổi con đường Business Analyst – để đảm bảo việc phân tích nhu cầu của khách hàng phải thật chi tiết và rõ ràng. Bởi nếu không làm rõ ngay từ đầu, BA rất dễ thiết kế hệ thống vượt quá giới hạn hoặc quá sơ sài, không đáp ứng đúng nhu cầu thực sự.
Như anh Cường trích dẫn từ BABOK (Business Analysis Body of Knowledge) trong Strategy Analysis: “Việc xác định đúng nhu cầu là nền tảng. Nếu xác định sai, mọi thứ còn lại chỉ là phỏng đoán”. Theo anh, BA không chỉ đơn thuần là người xác nhận yêu cầu hay cầu nối giao tiếp giữa các nhóm, mà quan trọng hơn là người giữ cho dự án được liền mạch và đi đúng hướng.
Bên cạnh đó, chúng tôi cũng đã có cơ hội được nghe anh chia sẻ thêm về góc nhìn của anh đối với thị trường Business Analyst hiện nay.
PV: Trong vai trò là người đã làm nghề lâu năm, anh thấy điều gì thay đổi rõ rệt nhất trong công việc của một BA hiện nay so với khoảng 5 năm trước?
Anh Đỗ Xuân Cường (Trưởng nhóm phân tích nghiệp vụ): “Ngày trước BA sẽ tập trung vào việc thu thập yêu cầu, viết tài liệu, chuyển giao cho đội phát triển. Hiện tại, BA cần đóng vai trò tư vấn giải pháp nhiều hơn, không chỉ dừng ở việc ghi nhận yêu cầu mà còn phải hiểu sâu về mô hình kinh doanh, dữ liệu, công nghệ (ERP, AI, automation, cloud, low-code/no-code…). BA bây giờ như một partner chiến lược của doanh nghiệp Chỉ có mỗi bug là không khi nào hết và cũng không bao giờ thay đổi, nó chỉ chuyển từ bug này qua bug khác thôi *cười*”
PV: Những yêu cầu về kỹ năng nào đang ngày càng được ưu tiên trong công việc BA hiện đại?
Anh Đỗ Xuân Cường (Trưởng nhóm phân tích nghiệp vụ): “Đó chính là tư duy hệ thống. BA bây giờ có thể hoàn thành task, có thể nộp SRS đúng deadline. Nhưng nếu chỉ làm theo từng yêu cầu mà không hình dung được toàn cảnh, thì hệ thống mà BA góp phần xây dựng sẽ rối như tơ vò chỉ sau vài tháng. BA không cần biết viết code. Nhưng phải biết tư duy cấu trúc như kiến trúc sư của hệ thống. Một người xây nhà giỏi sẽ không chỉ hỏi: “Phòng khách anh muốn to bao nhiêu?” mà sẽ hỏi thêm: “Sau này có muốn thêm tầng không?”, “Mặt bằng chịu lực có ổn không?”, “Đường điện – nước sẽ chạy ra sao?”. BA cũng vậy. Đừng chỉ làm tính năng. Hãy xây hệ thống.”.
PV: Theo anh, điều gì khiến một người trái ngành có thể “chạm” vào nghề BA nhanh hơn và hiệu quả hơn?
Anh Đỗ Xuân Cường (Trưởng nhóm phân tích nghiệp vụ): “Gửi các em mới vào nghề: Quay đầu là bờ *cười*. Mình từng làm cả outsource lẫn product. Cũng từng bị khách gạt, developer dỗi, dự án trễ, tài liệu rối và đã “chết hụt” nhiều lần vì chính requirement mình viết. Và sau mỗi lần như thế, mình ghi lại một lỗi sai, một bài học, và một công cụ có thể dùng lại sau này.”.
Trong buổi trò chuyện, anh Đỗ Xuân Cường chia sẻ rằng để một người trái ngành có thể “chạm” vào nghề BA nhanh và hiệu quả hơn, điều quan trọng là nắm chắc những nền tảng sống còn: System Thinking (tư duy toàn cảnh hệ thống và dòng chảy dữ liệu), Scope Modeling (xác định ranh giới hệ thống) và Interface Analysis (phân tích điểm kết nối hệ thống).
Anh nhấn mạnh một “checklist sinh tồn” cho BA mới gồm: recap logic và flow đầy đủ kèm ví dụ; nêu giả định rõ ràng và có deadline phản hồi; gửi đúng người, có lưu dấu vết (email, Zalo, Teams) cùng xác nhận chính thức; kiểm soát version và timeline tài liệu. Ngoài ra, anh cũng chia sẻ “Đặc biệt, tuyệt đối không bao giờ để dấu “…” trong tài liệu, không bao giờ để dấu “…” trong tài liệu, không bao giờ để dấu “…” trong tài liệu. Điều quan trọng phải nhắc lại 3 lần bởi vì nếu khách hàng dựa trên nội dung này để extend ra vô vàn file đính kèm khác thì sẽ được hệ thống hỗ trợ. Ví dụ “Cho phép upload các loại tài liệu như doc, pdf… ” mà để dấu “…” thì đó sẽ là cả 1 bầu trời tệp không thể upload *cười*.”.
Theo anh, những sai lầm thường gặp của BA mới đó là bỏ qua các bước quan trọng trong BABOK như: Verify Requirements (7.2), Confirm Transition Requirements (7.6), Maintain Requirements (5.3), Trace Requirements (4.2), hay không đánh giá rủi ro và phân tích quy tắc nghiệp vụ. Tất cả những điều này khiến BA dễ lạc hướng, làm hệ thống không bám sát nhu cầu thực sự.
Bên cạnh những chia sẻ của anh Đỗ Xuân Cường, chúng tôi cũng đã vinh dự được phỏng vấn chị Nguyễn Hà Thu – Trưởng phòng Hành chính Nhân sự tại SiciX để hiểu hơn về yêu cầu tuyển dụng cho vị trí BA hiện nay đã khác so với 3-5 năm trước như thế nào.
PV: Chị đánh giá như thế nào về mức độ cạnh tranh và tiêu chuẩn tuyển dụng BA hiện nay so với các ngành nghề phổ biến khác trong ngành công nghệ như developer. tester,…?
Chị Nguyễn Hà Thu (Trưởng phòng Hành chính nhân sự): “Vị trí BA hiện nay cạnh tranh cao hơn do yêu cầu đa kỹ năng, vừa cần nghiệp vụ tốt, vừa cần kỹ thuật giỏi, ngoài ra còn cần thêm các kỹ năng mềm như giao tiếp, phân tích, quản lý task, trong khi nguồn ứng viên chất lượng thì còn hạn chế. So với developer và tester, tiêu chuẩn tuyển BA thường phức tạp và khó đánh giá hơn.”.
PV: Nhà tuyển dụng đang tìm kiếm những gì ở một BA ngoài kỹ năng chuyên môn?
Chị Nguyễn Hà Thu (Trưởng phòng Hành chính nhân sự): “Ngoài kỹ năng chuyên môn, nhà tuyển dụng BA thường tìm kiếm các yếu tố như tư duy logic, kỹ năng giao tiếp & thuyết trình, khả năng lắng nghe, đồng cảm với người dùng, và sự chủ động trong giải quyết vấn đề.”.
PV: Theo kinh nghiệm của chị, những ứng viên trái ngành thường bị “vướng” ở đâu trong quá trình phỏng vấn?
Chị Nguyễn Hà Thu (Trưởng phòng Hành chính nhân sự): “Ứng viên trái ngành thường “vướng” ở chỗ diễn đạt chưa rõ ràng khi giải thích quy trình nghiệp vụ, thiếu ví dụ thực tế để chứng minh tư duy phân tích, và chưa quen với cách đặt câu hỏi khai thác yêu cầu từ stakeholder.”.
PV: Có đặc điểm hoặc chi tiết nào mà chị đặc biệt đánh giá cao ở ứng viên BA trong vòng tuyển dụng?
Chị Nguyễn Hà Thu (Trưởng phòng Hành chính nhân sự): “Cá nhân chị thường đánh giá cao những ứng viên BA có khả năng đặt câu hỏi thông minh để làm rõ yêu cầu, biết lắng nghe và phản biện có chiều sâu, vì đó là dấu hiệu của tư duy phân tích và khả năng đồng hành cùng stakeholder.”.
PV: Với vai trò của một người làm tuyển dụng lâu năm, chị có lời khuyên nào dành cho những bạn trẻ đang muốn apply vị trí này?
Chị Nguyễn Hà Thu (Trưởng phòng Hành chính nhân sự): “Lời khuyên dành cho các bạn trẻ muốn apply vị trí BA là: hãy rèn luyện kỹ năng đặt câu hỏi, tư duy phân tích và khả năng giao tiếp rõ ràng; đồng thời tích lũy hiểu biết về quy trình nghiệp vụ và công nghệ để trở thành cầu nối hiệu quả giữa khách hàng và đội kỹ thuật.”.
Qua những chia sẻ từ anh Đỗ Xuân Cường và chị Nguyễn Hà Thu, có thể thấy vai trò của Business Analyst ngày nay đã thay đổi đáng kể so với vài năm trước. Nếu như trước đây BA chủ yếu tập trung vào việc ghi nhận yêu cầu và bàn giao cho đội phát triển, thì hiện tại họ đã trở thành những “kiến trúc sư hệ thống” và “đối tác chiến lược” của doanh nghiệp, đòi hỏi khả năng tư duy toàn diện, hiểu sâu về công nghệ lẫn mô hình kinh doanh.
Cần nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phân tích đúng nhu cầu và nhìn hệ thống ở góc độ dài hạn, coi đó là nền tảng để một BA thực sự tạo ra giá trị. Trong khi đó, thị trường BA đang cạnh tranh khốc liệt, với yêu cầu không chỉ giỏi nghiệp vụ và kỹ thuật mà còn phải sở hữu kỹ năng mềm xuất sắc.
Điểm chung từ cả hai nhân vật là lời nhắn gửi tới các bạn trẻ muốn theo nghề: hãy rèn luyện tư duy hệ thống, kỹ năng đặt câu hỏi, khả năng giao tiếp và phân tích; đồng thời không ngừng học hỏi từ những thất bại thực tế. Bởi trong kỷ nguyên số, BA không chỉ là “người ghi nhận yêu cầu”, mà là người dẫn dắt sự thay đổi, bảo đảm cho doanh nghiệp không lạc lối trong hành trình chuyển đổi số.
Block "blog" not found